Doğudan batıya pek çok kültürde neşeli, eğlenceli şakalarla geçirilen 1 Nisan’ın kökenine ilişkin farklı görüşler bulunsa da en yaygın görüş, 1564 yılına, Fransa kralı IX. Charles’ın Roussillon fermanıyla yeni yıl başlangıç tarihini değiştirmesine dayanıyor. Buna göre kralın kararından haberdar olmayanlar, alıştıkları üzere 1 Nisan’da kutlamalar yapmaya devam etmişler, diğerleri de onları “1 Nisan aptalları” olarak adlandırdılar. Zamanla yeni yıl başlangıcı olarak 1 Ocak tarihine alışılsa da 1 Nisan Fransa’dan başlayarak tüm Avrupa’ya ve dünyaya “aptallar günü” ya da “şaka günü” olarak yayıldı ve halklar için neşeli, eğlenceli şakalarla dolu bir güne dönüştü. Fransızlar “Poisson d’avril” (Nisan balığı) Avrupa genelinde de “April fools’ day” (Aptallar günü) olarak 1 Nisan’da birbirlerine şakalar yapmayı sürdürdüler.
Her ne kadar Fransa’ya dayandırılsa da 1 Nisan farklı kültürlerde çok daha önceleri neşeli, eğlenceli bir gün olarak yerini bulmuştu bile.
Tüm kültürlerde baharın gelişinin, doğanın canlanışının kutlandığı ekinoks festivallerinin bir devamı olması kuvvetle muhtemel 1 Nisan geleneğini Roma İmparatorluğunda tanrıça Kybele’ye tapanların kutladığı “Hilaria günü” olarak görüyoruz. Bu şenlikte insanlar kılık kıyafet değiştirip maskeler takarak 1 günlüğüne kendilerini asil olarak gösterebilir, şakalarla birbirlerini kandırabilirlerdi. Bu özel gün eski Mısır tanrıları Osiris ve Seth adına da kutlanırdı. Hindistan’da da Holi festivali, benzer biçimde insanların birbirlerine neşeli şakalar yaptıkları aynı döneme denk geldiği için 1 Nisan’la ilişkilendirilebiliyor. İskoçlar da yüzyıllardır 1 Nisan’ı “Gowkie günü” olarak kutluyor, birbirlerini aptal durumuna sokacak şakalarla eğleniyorlardı. Bu eğlenceli günün İskoçya üzerinden tüm Britanya’ya yayıldığı düşünülüyor.
Kaynağı ne olursa olsun 1 Nisan, bahar neşesinin günlere yayıldığı, doğayla birlikte insanların da canlanıp keyiflendiği, yaşamın kutlandığı günlerden biri olarak hemen hemen tüm kültürlerde karşılığını buluyor.
Tarihe geçmiş ünlü 1 Nisan şakaları
Dünyanın en ciddi yayın kuruluşları arasında sayılan BBC çok sayıda 1 Nisan şakası ile izleyicilerini hem şaşırttı hem eğlendirdi.
İsviçre’de spagetti hasadı!
1957 yılı 1 Nisan’ında BBC’nin ciddi haber programlarından biri olan Panorama’da İsviçreli köylülerin o yıl korkunç spagetti böceklerinin yok edilmesi sayesinde spagetti hasadında büyük artış sağladığı duyurulmuş ve ağaçlardan spagetti toplayan köylülerin görüntülerine yer verilmişti. Yayında korkunç spagetti böceklerinin yok edilerek spagetti hasadının bollaşmasının sağlandığına işaret edilmişti.
Dünyada yer çekiminde geçici azalma!
İngiliz astronom Patrick Moore, 1976’nın 1 Nisan’ında BBC’ye yaptığı açıklamada, sabah saat 09.47’de Plüton gezegeninin Jüpiter’in arkasına geçeceğini, bunun da Dünya’daki yer çekimini geçici azaltacağını açıklamıştı. Moore’un saat 09.47’de “Şimdi zıpla” anonsunu yapmasından hemen sonra kanalı arayan yüzlerce kişi, havaya zıpladıklarını ve kendilerini havada yüzüyormuş gibi hissettiklerini ifade etmişti. Bir kadın ile 11 arkadaşı ise koltuklarından havalanarak oda çevresinde uçtuklarını iddia ederek, şakaya kendilerini kaptırmıştı.
Dijital Big Ben!
BBC 2007 yılındaki şakasında teknolojideki ilerlemelere bağlı olarak Londra Saat Kulesi’ne dijital gösterge takılacağını duyurdu. Dijital göstergeye karşı çıkan binlerce kişi, BBC’nin telefonlarını kilitledi. BBC’nin Japonca servisi ise saat kulesindeki akreple yelkovanın ilk arayan 4 kişiye armağan edileceğini duyurdu. Atlas Okyanusu’nun ortasında bulunan bin Japon balıkçı, akreple yelkovan için arayanlar yüzlerce kişiden ilki oldu.
Uçan penguenler!
Yine BBC! 2027 yılındaki şakasında BBC, Antarktika’da uçan penguenler bulunduğuna dair bir haber yayınladı. Adelie adı verilen bu penguen türünün soğuk kış günlerinden kaçmak üzere Güney Amerika’ya uçtukları bildiriliyordu.
İngiliz The Guardian gazetesi de 1 Nisan’a kayıtsız kalmayan ciddi yayın kuruluşları arasında yer aldı. The Guardian, 1997 yılında Hint Okyanusu’nda yer alan noktalı virgül şeklinde adalardan oluşan San Serriffe adlı “uydurma” bir ülkeyi tanıtmak için yedi sayfalık bir ek yayımladı. Başkenti Bodoni olan adalar ülkesini General Pica yönetiyordu. Ekin yayınlandığı gün The Guardian’ın telefonları kilitlendi. Okurlar, cennete benzeyen adalarda tatil yapabilmek için daha fazla bilgi istiyordu. Sadece birkaç okuyucu, adayla ilgili her şeyin imla terminolojisinden geldiğini fark etti.
Şimdi kendisi şaka ama bir zamanlar Twitter da şaka yapardı!
Twitter, kötü bir şaka olarak X’e dönüşmeden önce, 2013 yılının 1 Nisan’ında kullanıcılarını heyecanlandıran bir şakaya imza atmıştı:
Twitter’in 2013’te resmi şirket bloğundan yapılan açıklamada, Twitter’ın yeni servisinin “Twttr” olacağı açıklandı. Yeni uygulamayla sesli harf kullanımına izin verilmeyeceği ve sesli harf kullananların ise aylık 5 dolar gibi bir ücret ödeyeceği belirtildi. Şirketin şakasını desteklemek için yaptığı resmi açıklamada ise “Sesli harfleri eleyerek daha verimli ve yoğun bir iletişim formuna sahip olabileceğimize inanıyoruz. Aynı zamanda gelir kaynaklarımızı da geliştirmenin bir yolu olarak görüyoruz.” ifadeleri yer aldı.
Anadolu Ajansı AA da zaman zaman 1 Nisan şakaları yaptı.
AA muhabirlerinin, 2009 yılında “Dünya’ya çok benzeyen gezegen keşfedildi”, 2012’de “Hamilelik süresi 5 aya iniyor” ve 2016’da “Büyüyebilen robot geliştirildi” başlıklarıyla hazırladığı haberler, dönemlerinde basında geniş yankı bulan 1 Nisan haberleri oldu.
Anadolu Ajansı’nın 2013’te “1 Nisan” şakası olarak hazırladığı “Taksim’de doğalgaz bulundu” haberi bazı internet siteleri ve sosyal medyada en çok okunan haberlerden oldu.
Haberde “İstanbul’da yayalaştırma projesi kapsamında yapılan kazılar sonucunda, 38 milyar metreküp doğalgaz rezervi tespit edildi.” ifadesi yer alıyordu.
Yayımlandıktan kısa süre sonra birçok haber sitesi tarafından verilen haberin AA’nın “1 Nisan şakası” olduğu kısa sürede sosyal medyada yayıldı.
2016 1 Nisan’ında AA tarafından geçilen “büyüyebilen robot yapıldı” haberinin daha sonra 1 Nisan şakası olduğu bildirildi.
1 Nisan 2016 tarihli haberinde AA “Japon bilim adamları, tıpkı çocuklar gibi büyüyebilen robotlar geliştirdi. Sahibi için özel üretilecek robotlar, bebeklikten çocukluğa, ergenlikten gençliğe insan hayatının tüm evrelerini geçirecek şekilde tasarlandı. Bilim dünyasında büyük heyecan yaratan çalışmayı yöneten Prof. Hikaru Nasinisakashi, ilk prototipin birbirine geçen yüksek teknoloji nanopolimer hücrelerden oluşturulduğunu söyledi.” İfadelerine yer verdi.
